ZMIANY W KPC, CZYLI JAK USPRAWNIĆ DZIAŁANIA SĄDÓW ?
W Polsce w ciągu ostatnich kilku lat nastąpiło wiele zmian w prawie. Jednakże wobec jednej z nich szczególnie trudno przejść obojętnie. Mowa tutaj o nowelizacji procesu cywilnego regulowanego przepisami Kodeksu Postępowania Cywilnego. Ta największa zmiana od lat obejmuje ponad 300 artykułów. Przygotowana reforma przewraca całkowicie obowiązujące jeszcze przepisy regulujące tryb prowadzenia sporów przed sądami powszechnymi – cywilnoprawnymi.
Głównym celem wprowadzonych zmian miało być “usprawnienie działalności sądów poprzez uproszczenie rozpraw, ograniczenie możliwości przedłużania postępowań a także zagwarantowanie obiektywizmu procesu poprzez automatyczne wyłączenie sędziów”.
Podpisany w dniu 24 lipca 2019 roku przez Prezydenta projekt ustawy o zmianie kodeksu postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw jest na tyle obszerny, że nie ma możliwości właściwie omówić ich wszystkich w jednym artykule. Postaram się zatem omówić te najważniejsze.
Co do zasady zmiany wejdą w życie w terminie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia w dzienniku ustaw. Jednakże wobec niektórych zmian wprowadzono znacznie krótszy – 14 dniowy okres wejścia w życie przepisów.
Ten skrócony okres wejścia w życie przepisów dotyczy wprowadzenia nowych zasad obowiązku ponoszenia kosztów sądowych w sprawach cywilnych.
Przede wszystkim w sprawach o prawa majątkowe, (czyli odnoszące się do własności konkretnego przedmiotu danej osoby) zamiast dotychczasowej opłaty stosunkowej w wysokości 5% wartości przedmiotu sporu, zostaną wprowadzone 2 rodzaje opłat:
- a) stała (do kwoty 20 000 zl wartości sporu) oraz;
- b) stosunkowa, wynosząca 5 % wartości (w sporach majątkowych o wartości powyżej 20 000 zł), jednak nie więcej niż 200 000 zł
Opłaty stałe zostały następująco opisane:
1) spór do 500 złotych – opłata w kwocie 30 złotych;
2) ponad 500 złotych do 1 500 złotych – w kwocie 100 złotych;
3) ponad 1 500 złotych do 4 000 złotych – w kwocie 200 złotych;
4) ponad 4 000 złotych do 7 500 złotych – w kwocie 400 złotych;
5) ponad 7 500 złotych do 10 000 złotych – w kwocie 500 złotych;
6) ponad 10 000 złotych do 15 000 złotych – w kwocie 750 złotych;
7) ponad 15 000 złotych do 20 000 złotych – w kwocie 1 000 złotych.
Warto zauważyć, że wysokość opłaty maksymalnej w sprawach o prawa majątkowe zostanie podwyższona z kwoty 100.000 zł do kwoty 200.000 zł.
WAŻNE!! Sprawy o zawezwanie do próby ugodowej– tutaj wprowadzone zmiany całkowicie likwidują opłaty stałe ( 40 zł lub 300 zł – przy roszczeniach ponad 10 tysięcy). Zgodnie z nowymi przepisami, wysokość wpisu będzie uzależniona od wartości przedmiotu sporu.
Po zmianach, od wniosku o zawezwanie do próby ugodowej zapłacimy czwartą część opłaty, jaka pobrana byłaby w przypadku wniesienia pozwu.
Oznacza to, że w sprawie np. o 30.000 zł opłata sądowa w sprawie o zawezwanie do próby ugodowej wyniesie 375 zł.
Nie ma wątpliwości, że wprowadzenie opłaty od wartości przedmiotu sporu przy zawezwaniu do próby ugodowej zredukuje liczbę kierowanych do sądu wniosków. Zawezwanie do próby ugodowej dotychczas było odformalizowanym, tańszym i łagodniejszym sposobem rozpoznawania spornych spraw, które kończyły się zawartą ugodą. W tej sytuacji, naprawdę warto skorzystać ze starych zasad ponoszenia opłat sądowych i znacznie mniejszych opłat, dopóki projekt zmian w KPC nie został jeszcze zatwierdzony.
Natomiast wśród spraw wchodzących w życie po upływie 3 miesięcy od ogłoszenia, za najbardziej istotne zmiany będzie można uznać:
1. Zmiana właściwości miejscowej sądu
- Nowelizacja zakłada, że w sprawach wynikających ze stosunków zobowiązaniowych, ( czyli z umów) postępowanie będzie mogło się toczyć przed sądem miejsca wykonania umowy.
- W przypadku sprzedaży rzeczy ruchomych – sprawa będzie mogła się toczyć w miejscu, do którego rzeczy te zgodnie z umową zostały lub miały zostać dostarczone. Natomiast w przypadku świadczenia usług, sprawa będzie rozpatrywana według miejsca, w którym usługi zgodnie z umową były lub miały być świadczone.
Istotną zmianą jest dodanie art. 37 1kpc wprowadzającego zasady rozpatrywania sporów w sprawach przeciwko bankom. Zgodnie z nowymi przepisami pozew będzie można wytoczyć według miejsca zamieszkania albo siedziby powoda (a nie jak było dotychczas; miejsca zamieszkania albo siedziby pozwanego). Takie rozwiązanie z pewnością pomoże odciążyć stołeczne sądy. Na terenie m.st. Warszawy swoje siedziby mają instytucje finansowe i wprowadzenie takiego rozwiązania może przyspieszyć rozstrzyganie spraw przeciwko bankom.
WAŻNE!! Nowym rozwiązaniem wynikającym z art. 351kpc jest możliwość wytoczenia powództwa w sprawach o ochronę dóbr osobistych, naruszonych przy wykorzystaniu środków masowego przekazu przed sądem właściwym dla miejsca zamieszkania albo siedziby powoda.
2. Zmiana sposobu trybu doręczenia.
Jedna z najbardziej istotnych zmian dotyczy sposobu doręczania pozwu oraz pozostałych pism procesowych wywołujących potrzebę obrony strony pozwanej.
Dotychczas, jeżeli strona pozwana nie odebrała pisma pomimo dwukrotnego jego awizowania, pismo uznawane było za doręczone.
Nowelizacja zakłada, że w sytuacji, w której pozwany nie odbierze pisma w terminie, ciężar konieczności doręczenia pisma zostanie przerzucony na powoda. Jak czytamy w nowo dodanym art. 139 1§ 1 kpc jeżeli pozwany, pomimo powtórzenia zawiadomienia, nie odbierze pozwu, powód będzie zobowiązany ( zgodnie z zarządzeniem sądu) do doręczenia tego pisma pozwanemu za pośrednictwem komornika. Powód będzie miał dwa miesiące na złożenie potwierdzenia doręczenia pisma do Sądu za pośrednictwem komornika. Po upływie tego terminu i braku doręczenia pozwu, postępowanie ulegnie zawieszeniu.
Nie jestem w stanie pozytywnie odnieść się do przygotowanych zmian. Przede wszystkim dlatego, że zaangażowanie komorników w obowiązek doręczania pozwów nie tylko dołoży im obowiązków, co za tym idzie dodatkowo spowolni pracę w zakresie postępowań egzekucyjnych. Taka zmiana spowoduje również konieczność ponoszenia dodatkowych kosztów (które i tak nie są małe) przez strony, które chcą wystąpić z pozwem.
3. Zmiana trybu prowadzenia spraw sądowych:
Pierwsza zmiana dotyczy zminimalizowania liczby składanych pism procesowych do sądu. Po zmianach, obowiązkowe będzie złożenie przez pozwanego odpowiedzi na pozew w terminie wyznaczonym przez sąd. Wniesienie odpowiedzi po upływie terminu w zasadzie uniemożliwi pozwanemu ustosunkowania się do twierdzeń strony przeciwnej.
Składanie dalszych pism procesowych może nastąpić jedynie na zarządzenie sądu w uzasadnionych przypadkach, w szczególności w sprawach zawiłych lub obrachunkowych.
Kolejną nowością jest wprowadzenie postępowań przygotowawczych mających na celu zaplanowanie przebiegu prowadzonej sprawy, rozpatrywania dowodów, kolejności przesłuchiwania powołanych świadków, biegłych. Zgłaszanie wniosków dowodowych możliwe będzie do czasu zatwierdzenia przez sąd planu rozprawy. Dowody, które zostaną zgłoszone w terminie późniejszym zgodnie z art. 205 12kpc mogą zostać pominięte. Chyba, że strona uprawdopodobni, że ich powołanie nie było możliwe albo potrzeba ich powołania wynikła później. Jeżeli strony będą chciały powołać świadków na dalszym etapie postępowania, to od złożonego wniosku o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka lub biegłego trzeba będzie dokonać opłaty w wysokości 100 zł
Zmiany w procedurze cywilnej nakładają również na strony obowiązek stawienia się na postępowanie przygotowawcze. Jeżeli powód bez usprawiedliwienia nie stawi się na posiedzenie przygotowawcze, sąd umorzy postępowanie i obciąży powoda kosztami postępowania. Natomiast, jeżeli pozwany nie stawi się na posiedzenie przygotowawcze, plan rozprawy sporządzony zostanie bez jego udziału. Ustalenia zawarte w planie rozprawy wiążą pozwanego w dalszym toku postępowania.
Do obowiązków Sądu będzie należało przygotowanie rozprawy w taki sposób, aby rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło na pierwszym posiedzeniu. W sytuacji, w której niemożliwym będzie zakończenie sprawy na pierwszym terminie (np. z powodu ilości dowodów koniecznych do przeprowadzenia), będzie można wyznaczyć więcej niż jedno posiedzenie, w takim przypadku rozprawy powinny odbywać się dzień po dniu.
Zmiany dotyczą również sposobu ogłaszania wyroków sądowych. Jeżeli nikt nie stawi się na ogłoszenie, przewodniczący będzie mógł powstrzymać się od obowiązku ogłaszania wyroku i podawania ustnych motywów rozstrzygnięcia. Wówczas wyrok uznany będzie
za ogłoszony z chwilą zakończenia posiedzenia.
Zmianami zostały objęte także wnioski o sporządzenie uzasadnienia wyroku.
WAŻNE!! Za dotychczas darmowe wnioski, będzie trzeba dokonać opłaty sądowej w wysokości 100 zł.
4. Ograniczenie zarzutu potrącenia
Nowe przepisy wprowadzają również zmiany w zakresie możliwości skorzystania z zarzutu potrącenia, (czyli pomniejszenia kwoty o sumę tego, co powód jest winien pozwanemu) Skorzystania przez pozwanego zarzutu potrącenia zostanie ograniczona terminem i może nastąpić nie później niż przy wdaniu się w spór, co do istoty sprawy albo w terminie dwóch tygodni od dnia, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna. Zarzut potrącenia będzie mógł być podniesiony tylko w piśmie procesowym.
5. Przywrócenie spraw gospodarczych ze stosunków między przedsiębiorcami:
A wreszcie last but not least, nowelizacja przywraca dawno zapomniany tryb rozpatrywania spraw gospodarczych między przedsiębiorcami.
Nowością jest wprowadzenie tzw. umowy dowodowej. Dzięki zawartej umowie strony będą mogły się porozumieć, by wyłączyć pewne dokumenty lub świadków z postępowania dowodowego np. z uwagi na obowiązującą tajemnicę zawodową. Taka umowa powinna być zawarta na piśmie pod rygorem nieważności lub ustnie przed orzekającym sądem. Umowa nie może być zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Strony uprawnione będą do jej zawarcia przed rozpoczęciem procesu, jak i w trakcie trwania.
Postępowanie gospodarcze będzie charakteryzować się większym rygoryzmem, jeżeli chodzi o moment złożenia wniosków dowodowych. Wnioski złożone po terminie złożenia pozwu oraz odpowiedzi na pozew będą przez sąd pomijane.
Postępowanie w sprawach gospodarczych będzie opierało się przede wszystkim na dowodach z dokumentów. Natomiast dowód z zeznań świadków sąd może dopuścić wyjątkowo jedynie wtedy, gdy po wyczerpaniu innych środków dowodowych lub w przypadku ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy.
W sprawach gospodarczych istotne będzie podjęcie próby polubownego rozwiązania sporu np. poprzez wysłanie wezwania do zapłaty. Zaniechanie takiego obowiązku może spowodować obciążenie powoda kosztami procesu w całości lub części.
Nie mam złudzeń, że przepisom procedury cywilnej przydałby się mały lifting mający na celu usprawnienie działań przeładowanych sądów. Jednak zmiany powinny zmierzać w stronę rozbudowania alternatywnych metod rozstrzygania sporów np. poprzez rozpowszechnienie postępowań przed mediatorem.
Analizując podpisane przez Prezydenta zmiany zastanawiam się czy rzeczywiście przyspieszą tryb rozpatrywania spraw i skrócą terminy oczekiwania na rozprawę czy raczej przyniosą odwrotny efekt. Jak mawia chińskie przysłowie ”przeszłość się nie skończyła, a przyszłość jeszcze nie nadeszła.” Pozostaje nam tylko poczekać na rezultat wprowadzonych zmian.
autor: Joanna Malinowska, Blueshell Legal